Abdülaziz Dönemi Müzik-Musiki ve Sanat Durumu

Osmanlı Padişahı, Sultan Abdülaziz (1861–1876) Dönemi Müzik ve Sanat İlgisi

Osmanlı Padişahı, Abdülaziz  İstanbul 9 Şubat 1830 – 4 Haziran 1876 Osmanlı padişahlarının 32.’si. (25 Haziran 1861-30 Mayıs 1876) II. Mahmud’la Pertevniyal Valide Sultan’ın oğludur.

15 yıllık saltanatı iç ve dış politikalar, ekonomik buhranlar, toplumsal eylemler bakımında yoğun olaylar ve gelişmelerle geçmiştir. “Sultan Aziz Devri” denen bu kısa dönem Batı’ya açılışın getirdiği lüks ve sefahat, Padişahın Mısır’a ve Avrupa’ya yaptığı gezilerin yankıları, “Aziziye” denilen giyim kuşam ağırlıklı bir modanın doğması, basının günlük yaşama girmesi sonucu halkta yeni düşüncelerin ve özgürlük isteklerinin yaygınlaşması; askeri, endüstriyel ve ekonomik açıdan Avrupa’ya bağımlılığın artması, ayrılıkçı ayaklanmaların yoğunlaşmasıyla dikkat çekmiş ve 600 yıllık Osmanlı tarihinin önemli bir dönemini oluşturmuştur.

Osmanlı Sultanı, Padişah Abdülaziz Arapça, din, edebiyat, musiki dersleri almış ancak politik ve askeri deneyimler edinmesine izin verilmemiştir. Kurbağalıdere’deki Köşkü’nde daha çok spor yaparak, ava çıkarak ve resim yaparak vakit geçirmiştir.

1861-71 dönemlerinde Karadağ, Eflak-Boğdan, Sırbistan ayaklanmalarıyla boğuşmuştur. 3 Nisan 1864’te İstanbul’un en önemli yapıtaşı Galata Köprüsü hizmete girmiştir. 1867’de ilk kez, bir Osmanlı Padişahı sıfatıyla Avrupa’ya resmi geziye çıkmıştır.

Bu gezinin etkileriyle Avrupa’dan borç alarak Çırağan ve Beylerbeyi Sarayları’yla; Ayazağa, Tokat Bahçesi, Alemdağ ve İcadiye Köşkleri’nin yapımlarını başlatmıştır.

1868’de ilk kurum sayılan “Şura-yı Devlet” oluşturulmuş, “bahriyye” ve “adliyye” nezaretleri kurulmuş, yabancılara Osmanlı topraklarında mülkiyyet hukuku tanınmış, pasaport ve mürur tezkiresi uygulaması yine bu yıllarda gerçekleşmiştir.

Saltanatının on yıllık döneminin iki kötü olayı 5 Haziran 1870 Beyoğlu yangını ve 1871’de Sadrazam Ali Paşa’nın ölümüdür.

1875 Hersek ayaklanması, Sırbistan-Karadağ Savaşları, Bulgaristan’ın ayaklanması, Selanik Vak’a’sı, medrese öğrencilerinin ayaklanması, Rusya- Avusturya ve Almanya’nın Osmanlı’nın iç işlerine müdahale etmesi gibi gelişmelerin sonucunda askeri bir darbeyle Abdülaziz tahtan indirilmiştir.

Önce Topkapı Sarayı oradan Çırağan Sarayı Feriye Dairesi’ne kapatılan Abdülaziz tahttan indirilişinin beşinci gününde bilek damarlarını keserek intihar etmiştir.

Şişman, ablak yüzlü, ak düşmüş çember sakallı olarak betimlenen Abdülaziz bol kesimli giysileri tercih etmiştir. Batı-Doğu giyim tarzının karışımı olan bu biçim “Aziziye” denen bir modaya öncülük etmiştir. Tipine uygun tabla fese de o zaman “Aziziye” denilmiştir.

Hayal, ortaoyunu ile güreş O’nun döneminde altın çağını yaşamıştır. Tiyatroyu sevmeyen Abdülaziz’in köçek oynatması, horoz döğüşü ve Karagöz seyretmesi Batılılarca eleştirilmiştir. Alafrangaya ilgi duymayan Padişah Doğu esintili üslubları tercih etmeştir. Heykeli yapılan tek padişahtır.

Sultan Abdülaziz Dönemi’nde Musiki Adına Yaşanmış Önemli Gelişmeler

Sultan Abdülaziz biraz Batı Musikisi ve iyi derecede Türk Musikisi öğrenmiştir.

Piyano ve lavta çalmakta, çok iyi ney üflemektedir. Ney hocası Yusuf Paşa’dır.

Sultan Abdülaziz’in zamanında Saraydaki Batı Musikisi çalışmaları hızını kesmiş, Abdülmecid döneminde sönük bir şekilde varlığını sürdüren Türk Musikisi O’nun döneminde biraz olsun ön plana çıkmış olsa da ne yazık ki Saray, Türk Musikisi faaliyetlerine eski ilgi ve alakayı gösterememiştir.

Sarayda ve tekkelerde yetişmiş olan değerli müzisyenlerin çoğu bu ilgisizlik üzerine topluma yönelmişler ve eserlerini halkın beğeneceği tarzda yapmaya başlamışlardır.

Osmanlı Padişahı, Sultan Abdülaziz edebi ve musiki bilgisine sahib olmanın yanında resim, heykel ve sanata da düşkün bir insandır. Avrupa gezisine çıkan ilk padişahtır. (1867) Saltanatı döneminde Avrupa’ya yaptığı gezi sırasında opera ve bale seyretme imkanı bulmuş olan Abdülaziz zamanında Agop Gedik Paşa Tiyatrosu’nda “Telemaque Operası” Türkçe sahneye konmuş ve 1 yıl sonra aynı yerde Fuzuli’nin “Leyla vü Mecnun”u üzerine Mustafa Fazıl Efendi’nin bestelediği ilk Türk Operası sahnelenmiştir.

1872’den itibaren “Cavalleria Rusticana” ve “Aida” gibi bazı meşhur opera ve operetler henüz Paris’te sahneye konulmadan İstanbul’da oynamış olsa da Sultan Abdülaziz ağabeyi kadar (Padişah Abdülmecid) Batı Musikisi’ne itibar etmemiş, Türk Musikisi’ne daha yoğun bir ilgi göstermiştir.

1862 yılında maiyyeti ile beraber Mısır’a giderken Türklerin ezan okumadaki üstünlüklerini Mısırlılara göstermek amacıyla Nafiz Bey’i de yanında götürmüştür.

Osmanlı Padişahı, Sultan Abdülmecid’in ölmesi ve Sultan Abdulaziz’in 1861’de tahta çıkmasıyla Zülf-i Nigar’la evlenip Saraydan ayrılan Hacı Arif Bey kendisinden bir yaş büyük olan hükümdarın Türk Musikisi’ne olan ilgisine güvenerek tekrar Saraya girmek istemiş bu ümidi gerçekleşerek Sultan Abdulaziz döneminde serhanende olarak tekrar Saraya dönmüştür. Kendisine ek görev olarak Saraydaki cariyelerin musiki hocalığı görevi verilmiş ve üçüncü defa aynı hatayı tekrarlayarak Saraydan bir cariyeyle gönül ilişkisine girmiş; Padişah ve Valide Sultan’ın izniyle evlenmiştir.

Bu arada ünü iyice artmış, gördüğü aşırı iltifattan gurura kapılmıştır. Sarayda en yüksek rütbelilere, hatta hanedan üyelerine bile kapris yapmaya başlamış, Padişahta onu 40 altın maaşla Saraydan çıkarmıştır. Fakat Osmanlı Padişahı, Abdülaziz bestekarı, Saraydan çıkarttıktan sonra ilgisini esirgememiş, arada Mızıka-i Hümayun’a uğrayıp ders vermesine izin vermiştir. Hatta sanatkarın eserlerini büyük ve cömert ihsanlarla mükafatlandırmıştır.

Belirli zamanlarda yurt dışından gelen bazı besteciler Osmanlı padişahları için besteler yapmışlardır.

Callisto, Bayram Marşı, Şevket Marşı, Yıldız Marşı, Osmaniye Marşı ve Osmanlı Sergisi Marşı Osmanlı Sultanı, Abdülaziz için yapılanlardır.

Bu dönemde Saray, musikiye olan eski ilgi ve alakasını kaybetmiş olmasına rağmen; Zekai Dede, Hacı Arif Bey ve Tanburi Ali Efendi gibi musiki üstadlarıyla meşk geleneğini sürdürmeye çalışmıştır. Musikide peşrev, kar, beste, ağır semai, yürük semai ve saz semaisi gibi formlardan tamamen uzaklaşılıp sadece şarkı formunda eserler vermiştir.

Sultan Abdülaziz’in Besteciliği ve Eserleri

Sultan Abdülaziz’in günümüze gelmiş dört bestesi v

rdır. Bunlar:

Hümayun Sirto Sofyan

Evcara Şarkı

Ettiğinden utanmaz mısın?

Eserler incelediğinde küçük usullerde ve şarkı formunda yapıldıkları görülmektedir.

Ayrıca Sultan Abdülaziz padişahlarımız içinde Klasik Batı Musikisi besteleyen ilk kompozitördür.

Yayımlanmış dört kısa piyano parçası 1970’li yıllarda İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde saklanmaktaydı fakat malesef bunlardan üçü kaybolmuştur. Geriye sadece “Invitation ala Valse” (Valse Davet) başlıklı parçasının notası kalmıştır.