Sultan Abdülaziz’in Yerli ve Yabancı Müzisyenlere Yaptığı İhsanlar
Arşiv kayıtlarında Sultan Abdülaziz’in yerli ve yabancı müzisyenlere yaptığı ihsanlara dair birçok evrak bulunmaktadır. Bu ihsanların paradan eve ve ziynet eşyalarına kadar pek çok değişik türde yapıldığını bu evraklarda görmek mümkündür. Ayrıca kayıtlardan sultanın çeşitli sanat kurumlarına da ihsanda bulunduğu görülmektedir.
Bu bölümde Sultan tarafından yapılan bu ihsanlar hakkında bilgiler vereceğiz. Önce Abdülaziz’in çoğu Musika’da bulunan yerli müzisyenlere vermiş olduğu ihsanlar üzerinde duracağız. Sonra padişah adına yaptıkları marşlar ve huzur-ı şahanede yaptıkları icralar sebebi ile ihsan-ı şahaneye mazhar olan yabancı müzisyenler hakkında bilgiler vereceğiz. En son olarak ise padişahın parasal destekte bulunduğu bazı sanatsal kurumların isimleri ve yapılan yardımın mahiyeti hakkında bilgiler vereceğiz. Şimdi padişahın ihsanda bulunduğu yerli müzisyenler ve bu ihsanların mahiyeti hakkında bilgiler verelim.
Abdülaziz döneminde birçok yerli müzisyene nişan verildiğini belgelerden görmekteyiz. Bu müzisyenlerden ismini tespit edebildiklerimiz şunlardır:
Abdülaziz Dönemin’de Nişan’la Ödüllendirilen Müzisyenler
- Kaymakam Mehmet Bey,
- Mehmet Bey,
- Binbaşı Salih Efendi,
- Miralay Osman Bey,
- Binbaşı Atıf Bey,
- Mahmut Efendi,
- Miralay İbrahim Bey,
- Sazendegan’dan Osman Bey,
- Sazendegan’dan Hristo,
- Dellalzade İsmail Efendi,
Şekil 12: Sultan Abdülaziz döneminde nişanla ödüllendirildiğini tespit ettiğimiz yerli müzisyenler.
Belgelerde Sultan Abdülaziz’in bazı müzisyenler için evler yaptırdığı görülmektedir. Belgelerde yüksek rütbeli müzisyenler için yapılan evler konak, diğer müzisyenler için ise hane adı verilen binalar inşa ettirildiği görülmektedir. Mesela kendisine konak ihsan edilenlerden Musika-i Hümayun ser-ümerası İbrahim Paşa için Hazine-yi Hassa İradeleri dosya tasnifinde bulunan bir evrakta Beşiktaş Kılıç Ali Paşa
mahallesi civarında kargir bir konak yaptırıldığı görülmektedir.
Kendisi için konak yaptırılan bir başka isimde Guatelli Paşa’dır. 859 nolu Hazine-yi Hassa defterinde, Guatelli için Nişantaşı’nda on adetten fazla odası olan büyük bir konak inşa edildiğine dair kayıtlar bulunmaktadır. Mabeyn-i Hümayun İradeleri 31/ 121 nolu belgede ise Musika-i Hümayun kaymakamı Hurşit Bey için Kabataş’ta bir konak inşa ettirildiği görülmektedir.
Kendisi için ev yaptırılan müzisyenlerin başında Kemani Sebuh gelmektedir. Elimizde bulunan bir evrak Kemani Sebuh için Beşiktaş Yenimahalle’de yaptırılan evin masraf kayıtlarını göstermektedir.
Hazine-yi Hassa Muhasebat Kalemi dosya tasnifinde bulunan bir evrakta Kolağası Emin Bey’e ihsan edilen bir evin kayıtları görülmektedir. Yine aynı dosya
tasnifinde bulunan başka bir evrakta ise Musika-i Hümayun kaymakamı Mehmet Bey için Dolmabahçe’de bir ev yaptırıldığına dair kayıtlar vardır.
Mabeyn-i Hümayun İradeleri dosya tasnifinde bulunan bir başka evrakta ise İbrahim Paşa’nın konağının bazı mahallerinin yandığı ve yanan bu yerlerin padişahın emri ile tamir ettirildiği görülmektedir.
Abdülaziz’in pek çok yabancı müzisyene de ihsanlarda bulunduğu belgelerle kayıtlıdır. Bu ihsanların bazen nişan, bazen de para verilerek yapıldığı anlaşılmaktadır. İhsanların yapılış nedeninin ise genellikle padişah adına yapılan besteler olduğu görülmektedir. Padişah huzurunda yapılan icralarda diğer bir ihsan alma nedenidir.
19. yüzyıldan itibaren Batı müziğinin Osmanlı Hanedanı mensuplarından teveccüh görmesi sebebiyle, batılı bestekarların başta Sultan olmak üzere, birçok hanedan mensubu adına besteler yaparak İstanbul’a gönderdikleri bilinmektedir. Belgelerden bu bestekarların çoğunun sultanla bizzat görüşmedikleri, ülkelerinde bulunan Osmanlı elçilikleri aracılığıyla eserlerini saraya gönderdikleri anlaşılmaktadır.
İrade Hariciyye dosya tasnifinde bulunan bir evrakta bahsettiğimiz bu durum açıkça görülmektedir. Bu belgede ünlü Strauss ailesinin mensuplarından Edward Strauss’un, Sultan Abdülaziz’e ithaf ettiği bir eserin notasını padişaha sunulması amacıyla Viyana’da bulunan Osmanlı elçiliğine teslim ettiği ve padişahın bu eseri dinleyip memnun olması halinde kendisine haber verilmesini rica ettiği görülmektedir.
Aynı belgede elçilik tarafından hariciyyeye gönderilen notaların padişaha sunulduğu ve beğenildiği ifade edilmektedir. Ayrıca notanın mabeyn tarafından alındığı beyan edilmektedir.
Çalışmamızda tespit ettiğimiz Abdülaziz adına beste yaparak notalarını gönderen müzisyenler şunlardır:
Fransız Musiki Direktörü Mösyö Obren
Paris Lirik Tiyatrosu ser- sazendesi ( Adı Viyana Musiki Mektebi muallimi Mösyö Solçir Eduar Strauss İtalya tebasından Kont Jule, Moris Strauss, Mösyö Jöl Albani, Fransa İmparatoru musikası nazırı, Mösyö Jöl Kohen,Paris piyano ve musiki muallimlerinden Retr Luigi Arditi
Mösyö Kosta, Fransa’nın ünlü müzisyenlerinden Masse
Şekil 13: Sultan Abdülaziz’e eser gönderen yabancı müzisyenler.
Yukarıda ismini verdiğimiz müzisyenlerin büyük kısmı Sultan Abdülaziz tarafından çeşitli rütbelerde nişanlarla ödüllendirilmişlerdir:
Morris Strauss
Beşinci rütbe Viyana Musiki Mektebi muallimi Mösyö Solçir.
Dördüncü rütbe Mösyö Jöl Kohen,
Beşinci Rütbe Kont Jule.
Üçüncü Rütbe Luigi Arditi
Dördüncü rütbe Mösyö Kosta
Beşinci rütbe Mösyö Masse
Beşinci rütbe Macar Kemancı Rimni
Beşinci rütbe Rus Kemancı Konstki. M. De
Yukarıda Sultan adına yaptığı eserle ilgili bir belge verdiğimiz Eduard Strauss, ünlü Strauss ailesinin bir ferdidir. Bu belgede adı geçen Morris Strauss’un kim olduğu hakkında elimizde bilgi bulunmamaktadır.
Luigi Arditi ve Mösyö Kosta’ya verilen nişanlarla ilgili bilgiler çalışmamızın Abdülaziz’in Avrupa seyahatinş anlattığımız bölümünde verilmiştir.
Bu isim belgede yukarıda görünen şekli ile yazılmıştır. Belgede bulunan “Fransa meşahir-i musikişinasanından Mase’ye te’lif etmiş olduğu operalardan birini takdim eylediği nüsha-yı matbuası için” ifadesi geçmektedir. Bu belgede adı geçen kişi büyük ihtimalle ünlü Fransız opera besteci Victor Massé
olmalıdır.
Şekil 14: Abdülaziz tarafından nişan ile ödüllendirilen yabancı müzisyenler.
Kaynaklarda yurt dışından gelen müzisyenlerin padişah önünde icra-yı musiki yaptıklarına dair bazı bilgiler bulunmaktadır. Mabeyn-i Hümayun Evrakları 147/ 136 numaralı belgede İstanbul’da bulunan bir müzisyenin padişahın önünde icra yapmak için izin istediği görülmektedir.
Avrupa ve Osmanlı basınında da yabancı müzisyenlerin Sultan Abdülaziz huzurunda musiki icra ettiklerine dair bilgiler verilmektedir. 19 Temmuz 1871 tarihli “The Derby Mercury” gazetesinde yayınlanan bir haberde, Midlle Francoski adında bir İtalyalıbayan keman sanatçısının sultan önüne çalma şerefine nail olduğu bildirilmektedir.
1870 yılında Morning Post gazetesinde yayınlanan bir haberde ise, nişan alan müzisyenler arasında ismini verdiğimiz Rus keman sanatçısı Kontski’nin piyanist olan kızı Wanda ile birlikte sultan huzurunda çaldığı ve Sultan’ın Kontski’ye beşinci dereceden mecidiye nişanı ihsan ettiğini yazmıştır. Ayrıca haberde, sultanın Konstski ve kızı Wanda’ya 10.000 frank ihsan ettiği belirtilmiştir.
İstanbul’da yayınlanan The Levand Herald gazetesinde ise bu konserden daha ayrıntılı şekilde bahsedilmektedir. Habere göre Kontski ve kızı Wanda bir Cuma gecesi sultan huzurunda bir konser vermiştir. Sultan icra edilen bu müzikten son derece hoşnut olmuş ve bu ikiliye yukarıda bahsettiğimiz ihsanlarda bulunmuştur.
Belgelerden Abdülaziz’in sanat kurumlarına da ihsanda bulunduğu görülmektedir. Bunların başında Sultan’ın Avrupa seyahati hakkında bilgiler verirken bahsettiğimiz Crystal Palace gelmektedir. Daha öncede belirttiğimiz gibi İngiliz basınında Sultan’ın Crystal Palace’ta izlediği bir temsilden sonra 1000 pound ihsanda bulunduğuna dair haberler çıkmıştır. Belgeler bize bu ihsanın 1000 pound değil 1200 pound olduğunu göstermektedir.
Cyrstal Palace yönetimi tarafından bu bağışa karşılık olarak verilen makbuzlar, bu ihsanın 1000 poundunun Crystal Palace’ ın kısa süre önce çıkan yangında yanan yerlerinin tamir edilmesi amacıyla kurum yönetimine, 200 poundunun ise Sultan’ın Crystal Palace ziyareti esnasında görev alan müzisyen ve hizmetlilere verildiğini göstermektedir. Şimdi bu makbuzları sunalım.
The Morning Post, 11 July 1870. s. 7. ve The Levand Herald, 1 June 1870, s. 141.
Bazı belgelerde Sultan Abdülaziz’in Salzburg’da bulunan Mozar Cemiyet-i Musiki’si adlı bir cemiyete parasal yardımda bulunduğu görülmektedir. Büyük olasılıkla bu cemiyetin adı Mozart Cemiyet-i Musiki’si olmalıdır. İrade Hariciyye evrakları arasında bulunan bir belgede cemiyet üyelerinin sultana yaptığı yardımdan dolayı teşekkür ettikleri görülmektedir.273 Abdülaziz’in yardım yaptığı bir diğer kurum
da Richard Wagner’in Bavyera’da inşa ettirdiği Bayreuth Festival Tiyatrosu’dur. Sultan Abdülaziz bu Tiyatro’nun inşa fonuna 9000 Thaler bağışta bulunmuştur. Emre Aracı bu paranın günümüzde 20.000 Euro civarında bir meblağa tekabül ettiğini belirtmiştir.
Ayrıca Aracı, Wagner’in Prenses Witgensteine’e yazdığı bir mektupta Abdülaziz’i diğer Avrupa krallarına örnek göstererek övdüğünü anlatmıştır.
